Czy każdy przedsiębiorca musi być VAT-owcem?

Każdy przedsiębiorca, który rozpoczyna prowadzenie działalności gospodarczej poza spełnieniem wszystkich warunków zapewniających udany start – opracowaniem dobrego produktu, usługi, znalezieniem najlepszych metod docierania do klientów, ich obsługi oraz zbudowaniem właściwego przekazu reklamowego musi spełnić wiele wymogów formalnych. W zależności od planowanej skali swego biznesu oraz jego formy prawnej musi zdecydować się na określoną formę prowadzenia księgowości, a także, gdy ma taką możliwość na sposób, w jaki jego firma będzie opodatkowana. Dotyczy to nie tylko podatku dochodowego, który może być płacony jako CIT albo PIT w różnych postaciach, ale również podatku od towarów i usług, czyli VAT. Sprawdźmy, jaka jest konstrukcja podatku VAT oraz zobaczmy, czy każda firma musi go płacić i rozliczać.

Jak działa podatek VAT i jak się go rozlicza?

Podatek VAT (Value Added Tax), czyli podatek od wartości dodanej jest daniną, która ma specjalną konstrukcję. Jest on doliczany do wartości każdego sprzedawanego towaru i wyliczany według różnych stawek. Podstawowa stawka tego podatku, o którą podnosi się ostateczna cena towaru, wynosi 23%. Dla wielu grup produktów są jednak stosowane stawki obniżone w wysokości 8 lub 5% w zależności od zapisów tzw. matrycy stawek, która przypisuje określone towary do jednej z nich. Cechą charakterystyczna podatku VAT jest jednak to, że płaci go ten, kto kupuje dany towar lub usługę, podatek jest jednak przekazywany sprzedawcy, który rozlicza się następnie z Urzędem Skarbowym.

Podatek VAT jest jednak podatkiem od wzrostu wartości towaru. Podmioty, które prowadzą działalność gospodarczą i kupują towary jako surowce lub w celu wykorzystania w ramach wykonywanych przez siebie usług albo do dalszej odsprzedaży płacą go jednak tylko od części jego wartości. Przy każdej kolejnej transakcji podatek jest naliczany od całej wartości towaru, jednak podatnicy VAT mogą odliczyć od tej kwoty wysokość podatku uiszczonego przy zakupie.

Możliwość odliczania podatku VAT jest wielką zaletą, ponieważ zmniejsza obciążenie podatkowe firmy. Bycie podatnikiem VAT oznacza jednak również, że przy sprzedaży towarów i usług przedsiębiorca jest zmuszony do doliczenia do ich ceny odpowiedniej stawki podatku. To czy podatek VAT jest dla przedsiębiorstwa korzystny, czy też nie, zależy więc od charakteru prowadzonej działalności. Im więcej towarów pozyskiwanych od zewnętrznych dostawców potrzebuje firma, tym ważniejsza będzie możliwość odliczenia naliczonego podatku. Jeśli przedsiębiorca w przeważającej mierze bazuje na swoich zasobach, płacenie VAT-u okazuje się mniej atrakcyjne, ponieważ wiąże się również z wieloma obowiązkami formalnymi.

Podatnik VAT musi nie tylko być zarejestrowany w urzędzie skarbowym oraz prowadzić ewidencję zakupu i sprzedaży, ale również odpowiednio rozliczać wykonywane operacje, a także wysyłać skarbówce odpowiednie informacje. W ramach rozliczania VAT przedsiębiorca musi ustalić kwotę podatku naliczonego, czyli tego, który zapłacił przy zakupie oraz podatku należnego, tj. pobranego przez niego przy sprzedaży swoich usług lub towarów. Na konto podatkowe służące do rozliczeń VAT musi przekazać różnicę między podatkiem należnym a naliczonym. Dodatkowo podatnik VAT musi co miesiąc przesyłać tzw. plik JPK, zawierający dane o wszystkich przeprowadzonych transakcjach. Warto pamiętać, że rozliczenia mogą być bardziej skomplikowane np. w razie stosowania tzw. podzielonej płatności (split payment).

Kiedy rozliczanie VAT nie jest obowiązkowe?

Status podatnika VAT nie w każdym przypadku będzie jednak obowiązkowy. W wielu sytuacjach przedsiębiorca może zrezygnować z możliwości bycia czynnym podatnikiem VAT, zależy to jednak od skali działalności oraz jej charakteru. Niekiedy zwolnienie z podatku VAT będzie działało na zasadzie przedmiotowej, kiedy to rodzaj świadczonych usług nadaje status podatnika zwolnionego z VAT. Taka sytuacja ma miejsce m.in. w przypadku usług świadczonych w ochronie zdrowia, opiece nad osobami niepełnosprawnymi, przewlekle chorymi albo w podeszłym wieku, a także przy działalności kulturalnej czy sprzedaży płodów rolnych z własnego gospodarstwa.

Istnieją jednak również takie rodzaje działalności gospodarczej, przy których status aktywnego podatnika VAT jest bezwzględnie wymagany. Będzie tak m.in. w przypadku firm zajmujących się sprzedażą nowych środków transportu, terenów przeznaczonych pod działalność inwestycyjną czy większości towarów objętych akcyzą. Bycie podatnikiem VAT jest również konieczne przy świadczeniu niektórych usług np. działalności doradczej wykonywanej poza rolnictwem czy wykonywaniu zadań związanych z obsługą prawną.

Jeśli podatnik nie prowadzi działalności powodującej automatyczne zwolnienie z podatku VAT ani nie zajmuje się taką, która oznacza konieczność płacenia VAT, może zdecydować się na zrezygnowanie ze statusu aktywnego podatnika VAT. Warunkiem będzie jednak wysokość osiągniętych w poprzednim roku podatkowym obrotów. W tym przypadku nie mogą one przekraczać 200 tysięcy złotych. Jeżeli firma nie prowadziła działalności przez cały rok, a jedynie przez jego część kwotę tę stosuje się proporcjonalnie. Co ważne do limitu nie dolicza się przychodów uzyskanych ze sprzedaży środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych oraz towarów i usług ustawowo zwolnionych z podatku VAT.

Przedsiębiorca ma możliwość zrezygnowania ze statusu aktywnego podatnika VAT, pod warunkiem nieprzekraczania ustalonego poziomu przychodów oraz niewykonywania działalności, która jest obligatoryjnie związana z rozliczaniem VAT-u. Opłacalność takiego wyboru zależy jednak zawsze od specyfiki konkretnej firmy, dlatego zwykle warto zapytać sprawdzonego księgowego.